PROTEZ

Diş hekimliğinde protezler, kaybolan dişlerin ve dokuların, çiğneme fonksiyonlarını, konuşmaya katkılarını ve estetiğini iade ederken mevcut dokuların da sağlığının korunmasına yardımcı olmak üzere yapılan apareylerdir.

Protezleri sabit ve hareketli protezler olarak iki ayrı sınıfta değerlendirebiliriz.

Sabit protezler kron ve köprü olarak ayrılırken, bunlar da yapımlarında kullanılan malzemeye göre full metal, metal destekli porselen veya full porselen olarak isimlendirilebilirler.

Hareketli protezler ise farklı özelliklerine göre farklı şekillerde isimlendirilebilirler.

Tam protezler

Bölümlü protezler

İmmediat (geçici ) protezler

Overdentures ( diş veya implant üstü ) protezler

Diş çekimi yapılan bölgede alveol kemiği dediğimiz çene kemiğinde diş çekimini takiben bir erime başlar. Dişin ilk çekildiği zamanlarda çok önemli bir problem olmasa da ilerleyen yaşlarda özellikle hastanın hareketli protez kullanmak zorunda olduğu durumlarda yeterli kemik desteğinin olmaması protezin tutuculuğunda sorunlar yaratmaktadır.

Dişsiz boşluğun her iki yanındaki dişler bu boşluğa doğru devrilerek, dişler arasındaki mesafenin azalmasına neden olurlar. Uzun yıllarda meydana gelen bu olay sırasında komşu dişlerin paralelliği bozulurken kök çevresindeki kemiklerin kaybına ve diş eti hastalıklarının oluşmasına sebep olur.

Karşıt çenedeki dişler eğer her hangi bir engelle karşılaşmazlar ise bu boşluğa doğru uzarlar. Dişlerin boyları uzamış gibi görünsede aslında dişlerde kemik kaybına ve diş eti rahatsızlıklarına sebep olur, bu da dişlerin restore edilmesini güçleştirir.

Çene eklemi sağlıklı dişler ve dengeli bir çiğneme ile sağlığını korur. Diş kayıplarının olması, bunların restore edilmemesi, tek taraflı çiğneme gibi faktörler çiğneme kaslarının olumsuz etkilenmesine bu da eklemlerde ağrı ve ses gelme gibi problemlerin oluşmasına neden olur.

Dişlerdeki devrilmelerle beraber dişlerin arasında oluşan boşluklarda gıda birikmekte bu da dişlerin çürümesine neden olmaktadır.

Kron; kırık veya aşırı çürük nedeniyle madde kaybına uğramış dişleri restore etme yöntemidir.Dişin üzeri dokuyla uyumlu bir malzemeyle kaplanarak tam bir diş formu sağlanır.Bu malzemeler full metal,metal destekli porselen veya full porselen olabilir.. Hazırlanan kronlar dişin üzerine yapıştırılarak sabit kalması sağlanır.

Köprü ;bir veya birden fazla diş eksikliği varsa ve eksik bölgenin her iki tarafında da sağlıklı dişler mevcutsa, bu iki yakadaki dişlerden destek alınarak eksik dişlerin tamamlanmasına yönelik bir restorasyondur.Köprü protezleri de kron protezleri gibi dişlere yapıştırılarak sabit kalmaları sağlanır.

Tam (total) protez; tüm dişlerin çekildiği tamamen dişsiz ağızlara uyguladığımız protezlerdir. Dişlerin eksikliğine bağlı olarak yanaklar çökmüş, çeneler birbirine yaklaşmış, yüz yaşlı bir görünüm almıştır. Hasta yemek yiyemez ve hem sağlık hem de sosyal olarak sıkıntılar yaşar. Protezlerin yapımıyla hasta beslenmesinin yanı sıra sosyal hayatını rahatlıkla sürdürebilir.

Tam protezler akrilik dediğimiz diş etine benzer renkteki pembe reçinelerden yapılırlar. Bu kaide alveol kret dediğimiz çene kemiklerini olabildiğince geniş şekilde örter. Bu genişlik başta hasta için problem yaratmış gibi olsa da kısa süre içinde rahatlıkla hasta tarafından kabul edilir.

Tam protezler, protez ile doku arasındaki tükrüğün oluşturduğu yapışma kuvveti ile tutarlar. Bu iki cam arasındaki suyun oluşturduğu adezyon kuvvetine benzerdir. Bununla beraber dokulardaki tutucu bölgelere protezin oturması da tutuculuğu artırır.

Alt protezin üzerine oturduğu kemiğin ince olması tutuculuğu azaltan en önemli etkendir. Bununla beraber alt çenede tutuculuğu etkileyen en önemli faktör dildir. Dilin hareketi protezin yerinden oynamasına ve bahsettiğimiz adezyon kuvvetinin bozulmasına neden olmaktadır.

Protezlerin tutuculuğundaki diğer önemli bir faktörde dudak ve yanakların protez kenarlarına tam olarak oturmasıdır ki bu olay tutuculuğu pozitif olarak etkiler.

Bölümlü (parsiyel) protez ; eksik dişleri tamamlayan ve hasta tarafından takılıp çıkarılabilen protezlerdir. Bu tür protezler dişsiz boşluğun önündeki dişlerden diş etlerinden ve çene kemiğinden destek alarak çiğneme, konuşma ve estetik gereksinimleri karşılayan protezlerdir.

Bu tür protezler her ne kadar hareketli protez olarak adlandırılsalar da iyi planlanmış ve hassas yapılmış protezler ağızda çiğneme ve konuşma sırasında nerdeyse hiç hareket etmez. Bununla beraber hasta tarafından rahatlıkla takılıp çıkarılabilirler.

Bu tür protezlerde dişler üzerinde halk arasında kanca adı verilen kroşe denilen yapılar vardır. Protezin ana yapısı metaldir ve çok ince yapıdadır. Bu da hasta tarafından daha rahat kullanılmasını sağlar.

Bölümlü protezlerde destek dişlerden biri çekilirse çoğunlukla yeniden protez yapmaya gerek yoktur. Diş çekimi olan bölgelere rahatlıkla ek yapılabilir. Ancak çok sayıda ilave protezin uyumunu bozacağı için yeniden yapılması sağlık açısından daha iyi olacaktır.

Kroşeler dişleri çürütmezler. Kroşelerin diş üzerinde oluşturdukları tutucu alanlar daha fazla gıda birikmesine neden olmaktadır. Yetersiz ağız hijyeni ile beraber özellikle bu alanlarda diş çürümeleri ve diş eti rahatsızlıkları oluşmaktadır. Bu alanların iyi temizlenmesiyle bu tür problemlerle karşılaşılmaz.

Hassas tutuculu protezlerde, tutuculuk dişler üzerine gelen kroşeler yerine destek dişlerin üzerine yapılan kronlar ve tutucularla sağlanır. Halk arasında çıt çıtlı protezler olarak da bilinen bu protezlerde hareketli kısım ağızdaki sabit protezlere özel tutucularla bağlanmaktadır. En önemli avantajaları hem estetik hem de daha tutucu olamalarıdır. Maliyetleri ise normal bölümlü protezlere oranla daha fazladır.

İmmediat protezler dişler çekildikten hemen sonra takılan protezlerdir. Bunu için dişler çekilmeden önce hekim ölçü alır ve bu ölçü dişler çekilince olacak değişikliklere göre önceden protez hazırlanır. İmmediat protezlerin en büyük avantajı hastanın hiç dişsiz kalmamasıdır. Ancak çekim sonrası destek dokuların iyileşme sürecinde büzülmesi bu protezlerin zaman zaman astarlanarak altındaki doku ile uyumunun yeniden sağlanmasını gerektirir. Dokuların tam olarak iyileşmesi 6-8 hafta sürer ve ardından kalıcı protezler yapılır.

Overdentures protezler, az sayıda kalmış doğal dişlerin veya implantların üzerine yapılan hareketli protezlere denir. Overdenture yapılabilmesi için doğal dişlerin proteze destek ve stabilite sağlayacak şekilde hazırlanması gerekir. Overdenture'ın avantajları, hastanın diş köklerini ağızda tutarak protezlerin tutuculuğu ve stabilitesini arttırır, kökler çekilmediği için kemik kaybı olmaz, diş köklerinin etrafındaki algılayıcılar kaybolmadığından hasta psikolojik bakımdan kendisini dişsiz olarak görmediği için daha iyi hisseder.

Hareketli protezler, takıldıkları ilk birkaç hafta alışıncaya kadar kullanımı çok zor gelir. Dil ve yanaklar protezi yerinde tutmayı öğreninceye kadar gevşek gibi gelir. Küçük tahrişlerin ve acıtan yerlerin olması anormal değildir. İlk kullanım sırasında tükürük miktarınızın arttığını hissedersiniz. Hekiminiz kontrollerde bunları düzelttikçe ve siz de proteze alıştıkça bu şikayetleriniz azalacaktır.

Harektli protezler doğal dişlerinizin yerini olduğunca dolduracağı için görünüşünüzü belirgin şekilde değiştirir. Protezleriniz gülüşünüzü güzelleştireceği gibi yüzünüzün ve profilinizin daha dolu olmasını sağlar. Protezler yanak ve dudakları destekleyerek yüzün büzülmesi sonucu oluşan kırışıklıkları azaltacak ve daha iyi görünmenizi sağlayacaktır, ancak yaşın ilerlemesiyle artan fizyolojik kırışıklıkları ortadan kaldırmasını beklememek gerekir.

Yemek yeme pratik gerektirir. Başlangıçta daha yumuşak besinler ve küçük lokmalarla yemeyi tercih edin. Yavaşça ve her iki tarafı da kullanarak çiğnemeye çalışın; böylece protezinizin devrilme hareketi yapmasını engellemiş olursunuz. Çiğnemeye alıştıkça daha sert besinlere geçerek normal beslenmenize devam edebilirsiniz, ancak her iki tarafla da çiğnemeyi ihmal etmemelisiniz.Konuşma da yemek yeme gibi pratik gerektirir. Konuşurken protezleriniz ses yapıyorsa daha yavaş konuşun. Kelimeleri telaffuz etmekte zorlanıyorsanız yüksek sesle konuşun ve zorlandığınız kelimeleri tekrarlayın. Eğer konuşma probleminiz devam ederse mutlaka diş hekiminize başvurun.

Hastaların hareketli protezlerine bir an önce alışabilmeleri için ilk günlerde devamlı kullanılmaları gerekir. Fakat alıştıktan sonra protezler geceleri takılmamalı, dokular dinlendirilmeli; kurumasını ve muhtemel boyutsal değişikliklerin olmasını engellemek için çıkarıldığında suda bırakılmalıdır. Bu durum dokuların sağlığı açısından çok önemlidir. Yanağın yastığa dayanması ve geceleyin nöromusküler kontrol mekanizmasının zayıflaması sonucu protezlerin ağızdan çıkabilmesine yol açabilir.

Hareketli protezlerin de doğal dişler gibi her gün fırçalanarak üzerindeki besin artıklarının ve plağın temizlenmesi gerekir. Fırçalama, protezin temizliği açısından olduğu kadar ağız dokularının sağlığı açısından da oldukça önemlidir. Fırçalama için protezlere özel hazırlanmış fırçaları veya yumuşak kılları olan diş fırçaları ile sabun kullanabilirsiniz. Temizlik için eczanelerde ve marketlerde bulabileceğiniz protez temizleyicilerini veya ultrasonik temizleyicileri de kullanabilirsiniz. Protezlerin cilasını bozabilecek sert diş fırçaları kullanmayın. Protezlerin temizliğinde fazla aşındırıcı içeren temizleyicileri ve çamaşır suyu gibi beyazlatıcıları kullanmayın. Protezler darbeye karşı dayanıksız oldukları için, düştüklerinde kolayca kırılabilirler. Bu nedenle protezlerin temizliğini bir havlu veya su dolu bir kabın üzerinde yapmak; düşüp kırılmasına karşı önlem olarak alınabilir. Protezlerin kullanılmadıkları zamanlarda kurumaması gerekir, bu nedenle protezler kullanılmadıkları zamanlarda temiz bir suyun içinde bekletilmelidir. Protezlerinizi kesinlikle kaynar suya koymayın; bu protezinizin şeklinin bozulmasına neden olabilir. Protezlerin dışında yumuşak fırçalarla dilin ve protezin altında kalan destek dokuların da fırçalanması ağız sağlınızın korunması açışından oldukça önemlidir.